In de jaren 70 werd het gebied rondom de Peel nog gekenmerkt door kleine melkveehouders en gemengde bedrijfjes met een beperkt aantal koeien, varkens en kippen. Edwin Saanen bracht er zijn jeugd door. Hij herinnert zich die kleine boerderijen van toen hij als kind bij vriendjes ging spelen, of meehielp met het laden van hooipakken. Vanaf de jaren 80 intensiveerde de landbouw en maakten de kleine boerderijen plaats voor megastallen. Deze vergaande intensivering van de landbouw werd steeds zorgwekkender voor de leefomgeving (door geur en fijnstof) en de kwetsbare natuur in de Peel.
Bedreigingen van buitenaf
Werkgroep Behoud de Peel is al vanaf de jaren 70 actief. Eén van de vroegste successen van de werkgroep was het stoppen van afgraving en ontwatering in de Deurnese Peel. Het hoogveen – bijzondere Nederlandse natuur – dreigde verloren te gaan, maar daar werd een stokje voor gestoken. Nu zijn de Peelgebieden behoorlijk goed beschermd. Toch zijn er nog bedreigingen van buitenaf: Landbouwpercelen en stallen liggen op sommige plekken dicht tegen de Peel aan, waardoor problemen ontstaan met stikstof en onttrekking van grondwater. Uit de zorgen over die bedreigingen kwam één van de grootste successen van de werkgroep voort: de PAS-uitspraak in 2019. De werkgroep is dus zeker niet onbekend met het voeren van rechtszaken: ‘Praten met de bevoegde gezagen is prima en noodzakelijk, maar een gemeente of provincie vraagt je pas serieus aan tafel als je ertoe doet. En je doet er vaak pas toe op het moment dat je ook bereid bent om gerechtelijke stappen te ondernemen. Die leiden bovendien regelmatig tot media-aandacht, waardoor mensen sneller in beweging komen.’
Van de regen in de drup: Minder stikstof, meer pesticiden
Naast een teveel aan stikstof en verdroging is er een derde bedreiging: pesticiden. ‘Door de landelijke opkoopregelingen stoppen veel (melk)veehouders. Dat is positief en zorgt voor minder stikstofuitstoot. Maar ook deze medaille heeft twee zijden. De stoppende boer levert zijn recht om stikstof uit te stoten in, maar de grond houdt hij in bezit. Vervolgens wordt de grond vaak gebruikt voor intensieve akkerbouw of wordt die verpacht aan de hoogste bieder. Dat is steeds vaker een teler van lelies of andere sierteelten. Bij intensieve vormen van landbouw worden grote hoeveelheden pesticiden gebruikt. We komen daarmee van de regen in de drup. Vandaar dat we als werkgroep pleiten voor ruime overgangszones rondom de Peelgebieden, waar alleen ruimte is voor extensieve vormen van melkveehouderij en akkerbouw die een positieve bijdrage leveren aan het behoud en herstel van die gebieden.’
Pesticiden in Natura2000-gebied
In 2023 organiseerde Stichting Advocaat van de Aarde een bijeenkomst op de Universiteit van Wageningen, over burgers die naar de rechter stappen. Zo kwam Werkgroep Behoud de Peel in aanraking met de stichting en haar netwerk. Onder andere burgerinitiatief Meten=Weten was aanwezig en daar ontstond het idee om ook in het Peelgebied een pesticidenonderzoek te doen, zoals Meten=Weten al eerder deed voor natuurgebieden in Drenthe en op de Veluwe. Met als vraag: ‘Welke pesticiden zien wij terug binnen de grenzen van Natura2000-gebieden?’ Hiervoor werd het eikenbladonderzoek gebruikt. Op eikenblad hechten pesticiden zich vrij makkelijk. ‘In oktober 2024 hebben we op tien locaties in de Natura2000 Peelgebieden eikenbladmonsters genomen en naar het gerenommeerde laboratorium Eurofins gestuurd om te laten onderzoeken op bijna 700 bestrijdingsmiddelen.’ Het zorgwekkende rapport verscheen recentelijk: Over de Peel ligt inderdaad een ‘deken van landbouwpesticiden’.
‘Dit eikenbladonderzoek is prijzig. Daarom hebben we Advocaat van de Aarde gevraagd of zij ons financieel konden steunen en dat deden ze. Met ondersteuning van Meten=Weten namen we vervolgens juridische stappen. Meten=Weten heeft jarenlange ervaring op het gebied van pesticiden en wij konden gebruikmaken van hun kennis, ervaring en netwerk. We hebben een handhavingsverzoek ingediend dat nog op antwoord van de provincies wacht. Na de recente uitspraak van de Raad van State over het gebruik van bestrijdingsmiddelen bij Natura2000-gebieden, kan dat verzoek niet langer zomaar aan de kant geschoven worden.’
Toekomstperspectief
Edwin hoopt dat meer mensen de moed vinden om op te komen voor hun leefomgeving. ‘Bij lokale groepen zie ik vaak dat mensen daar moeite mee hebben. De dorpen zijn klein en veel inwoners hebben wel een kennis, buurvrouw of neef die een boerenbedrijf heeft. Dat maakt het moeilijk. Vanuit de agrarische sector wordt regelmatig op emotie ingespeeld: “Als jij voor schone lucht of minder stank opkomt, gaat dat ten koste van mijn toekomstperspectief.” Toch denk ik: Wanneer er dingen gebeuren die niet pluis zijn voor je eigen leefomgeving of natuur, dan moet je daartegen in actie komen. Boeren komen namelijk ook op voor hun belangen, vaak gesteund door het grote geld van de sector.’ En wees niet bang voor tegenslag: ‘Ik zie dagelijks dat gemeenten en provincies op allerlei manieren proberen ons het bos in te sturen. Blijf dan vooral doorgaan: Zoek steun en advies bij andere groepen en stap daar waar dat nodig is naar de rechter.’
