Wageningen Dialogue Symposium Burgers stappen naar de Rechter:

Burgers stappen steeds vaker naar de rechter in een poging natuur, milieu en de kwaliteit van hun leefomgeving te beschermen. Dat lijkt in tegenspraak met het voornemen van de overheid om burgers in de besluitvorming te betrekken zodat zorgen in een vroeg stadium kunnen worden geadresseerd.  Overheden kunnen juridische procedures voorkomen door het uitvoeren en handhaven van wet- en regelgeving en het serieuzer nemen van burgerbetrokkenheid. Tijdens een symposium in Wageningen bleek dat onder deelnemers brede consensus bestaat dat juridische procedures voorlopig onvermijdelijk zullen zijn, omdat overheden natuur- en milieubescherming nog regelmatig ondergeschikt stellen’.

Waar draait het om?

De kwaliteit van de leefomgeving is al vele decennia een belangrijk thema voor beleid en maatschappelijke betrokkenheid. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de gezondheid en welzijn van mensen, de achteruitgang van natuur en biodiversiteit en zorgen over de kwaliteit van lucht, water en bodem. Die kwaliteit van de leefomgeving is de gedeelde basis van de samenleving en economie, zoals het figuur met de verschillende duurzame ontwikkelingsdoelen goed laat zien.

Overheden hebben de verantwoordelijkheid voor het waarborgen en verbeteren van die kwaliteit. Die verantwoordelijkheid is onder meer vastgelegd in artikel 21 van de Grondwetwaarin is te lezen dat “de zorg van de overheid is gericht op de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu”. Die verantwoordelijk is vertaald in wet- en regelgeving en beleid. Dankzij die wetten en gerichte beleidsacties is de kwaliteit van de leefomgeving op veel punten ook verbeterd. Toch zijn er nog steeds zorgen.

Het zijn die zorgen, die centraal staan bij burgers die naar de rechter stappen om beroep aan te tekenen tegen besluiten over voorgenomen ruimtelijke ontwikkelingen met negatieve effecten op beschermende natuurwaarden of in een poging overheden te dwingen om milieuproblemen aan te pakken. Meestal gaat het om burgers die zich hebben verenigd in een stichting of vereniging met natuur- en milieubescherming als statutair doel. Ze zetten deze stap omdat ze van mening zijn dat overheden onvoldoende doen om de gemaakte afspraken uit te voeren of besluiten nemen die in strijd zijn met de gemaakte wetten. In de rechtbank wordt dan beoordeeld of zij gelijk hebben. Dat blijkt regelmatig het geval. Bekende voorbeelden van dergelijke uitspraken gaan over het stikstof- en klimaatbeleid, waarbij de rechtbank concludeerde dat overheden zich niet aan de wet hielden.

De meeste uitspraken hebben betrekking op lokale situaties en krijgen minder aandacht, ook al scheppen ze soms een belangrijk precedent. Het gebeurt ook regelmatig dat de rechtbank het beroep van burgers verwerpt.

Blijft de vraag: ‘Kunnen we de gang naar de rechter voorkomen?’

Nee, burgers kunnen de gang naar de rechter niet voorkomen: ze hebben de kracht van de wet nodig om een onwillige overheid te dwingen zich aan de wet te houden.

Hier vind u de link naar het verslag van het Symposium van Wageningen Dialogue